ถั่งเช่า หญ้าหนอนทิเบต ขุมทองแห่งสมุนไพร
ประชากรราวหนึ่งในสี่ของโลกทั้งตะวันออกและตะวันตกกำลังใช้ยาสมุนไพรจีน ตลาดยาใหญ่ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้อยู่ที่ฮ่องกง ยอดขายสูงขึ้นเรื่อยๆ องค์การอนามัยโลกประมาณการว่ามีมูลค่ากว่าหนึ่งแสนล้านยูโร ทั้งรากไม้ เขากวาง ตุ๊กแกตากแห้ง หอย รังนกและหินแร่ ทุกอย่างมีขายที่นี่ทั้งนำเข้าและส่งออก ไม่กี่ปีมานี้ธุรกิจใหม่เริ่มเฟื่องฟู
ถั่งเช่าหรือที่รู้จักกันว่าเป็น "ไวอะกร้าแห่งเทือกเขาหิมาลัย" เริ่มได้รับความนิยมมากกว่าโสม มันแพงยิ่งกว่าทองคำและมักถูกซื้อเป็นของขวัญแต่งงาน ตำนานมีอยู่ว่าตัวจามรีที่ถูกเลี้ยงที่เทือกเขาหิมาลัยแถบทิเบตมันมักจะกินถั่งเช่าหญ้าหนอนนี้เป็นประจำ มันแข็งแรงขึ้นเป็นสิบเท่า ด้วยสรรพคุณที่น่ามหัศจรรย์ ห้องทดลองบางแห่งไม่ลังเลที่จะเรียกมันว่ายาอายุวัฒนะ
"การวิจัยทางวิทยาศาสตร์ทำให้เรารู้เกี่ยวกับถั่งเช่ามากขึ้น โดยเฉพาะเมื่อตอนที่โรคซาร์ระบาดในปี 2003 หลายคนใช้มันรักษาโรค แม้แต่แพทย์ตะวันตกยังใช้ถั่งเช่าเลยซึ่งพันธุ์ที่ดีที่สุดมาจากทิเบตที่อยู่ไกลมากๆ เลยล่ะครับ" พ่อค้ายาสมุนไพรจีนแห่งหนึ่งที่ฮ่องกงกล่าว
แท้จริงแล้วมันคืออะไรกันแน่ เห็ดที่เป็นยาโด๊ป ยาชูกำลัง สรรพคุณครอบจักรวาลของถั่งเช่าทำให้เราสงสัย มันเป็นแค่มายาหรือเป็นเรื่องจริงกันแน่
ต้นเดือนพฤษภาคมชาวทิเบตที่เมืองจงเตี้ยน มณฑลยูนาน มองท้องฟ้าอย่างกังวลใจ หลายปีนี้ฝนแรกฤดูมีค่าดั่งเงินทอง ฝนเป็นสิ่งจำเป็นต่อการเติบโตของถั่งเช่า เมื่อฝนตั้งเค้า ชาวบ้านแทบจะทิ้งการงานอย่างอื่นมุ่งหน้าขึ้นเขา เรียกได้ว่ากิจกรรมทางเศรษฐกิจอื่นๆ หยุดสิ้นเลยทีเดียว
คุณยายชาวทิเบตเล่าว่า "ช่วงเร่มหน้าฝนนี้ฉันจะยุ่งมากๆ เลยค่ะ เพราะว่าคนอื่นๆ ในบ้านจะขึ้นไปเก็บถั่งเช่ากันหมด เวลาไปที่ก็ไปกันนานเลย บางทีก็อาจจะหลายอาทิตย์เลยทีเดียวล่ะ"
ทุกฤดูใบไม้ผลิ ชาวทิเบตจะทิ้งบ้านไปตั้งแคมป์ที่พรมแดนระหว่างยูนานกับเขตปกครองตนเองทิเบต ในช่วงสองเดือนของฤดูเก็บเกี่ยวพวกเขาละทิ้งชีวิตปกติแล้วไปค้นหาสิ่งมหัศจรรย์แห่งธรรมชาติ สิ่งที่พวกเขาเรียกว่าสมบัติเติบโตเฉพาะที่เขาหิมาลัยที่ความสูง 4,000-5,000 ฟุต มันยังพบได้ในเนปาลและภูฏาน แต่พันธุ์ที่ดีที่สุดมาจากที่ราบสูงทิเบต ชาวนาและคนเลี้ยงสัตว์ พวกเขาอาศัยอยู่ห่างจากจงเตี้ยนไป 100 กิโลเมตร เหล่าพี่ อา น้า เพื่อนบ้านมารวมตัวกันที่นี่ และยังมีวันหยุดพิเศษที่ให้เด็กๆ มาช่วยเก็บถั่งเช่าอีกด้วย
พวกเขาจะคืบคลานไปตามพุ่มไม้เตี้ยๆ พวกเขาทำเหมือนกับเก็บลูกแบล๊กเบอรี่ แต่มันไม่อาจจะเปรียบเทียบกันได้ การเก็บถั่งเช่านั้นเหมือนกับงมเข็มในมหาสมุทร สมุนไพรล้ำค่านี้มีความสูงแค่ 2 เซ็นติเมตรเหนือพื้นดิน ซึ่งบางส่วนยังคงเป็นน้ำแข็งอยู่ มันจึงมองไม่เห็นถ้ายืนอยู่ คนที่เก็บจึงต้องคืบคลานไปตามทางภูเขาหลายชั่วโมง เพ่งมองไปยังพื้นดินขรุขระ
ต่าซือ ติงจู หัวหน้าแคมป์ที่พาชาวบ้านไปเก็บถั่งเช่าเล่าว่า "ผมเริ่มเก็บถั่งเช่ากับพ่อตั้งแต่เด็กๆ ปีแรกนั้นผมหาไม่เจอสักตัว มันยากมาก ผมมองไม่เห็นเพราะไม่มีประสบการณ์ พอถึงปีที่สองแล้วเนี่ย ผมก็เริ่มเข้าใจว่าจะต้องทำยังไงบ้าง ตอนเริ่มใหม่ๆ ผมเก็บได้แค่อาทิตย์ละกรัมสองกรัมเอง"
เมื่อหาถั่งเช่าเจอก็ต้องใช้ทักษะในการถอนมันขึ้นมาโดยไม่ทำให้ส่วนที่อยู่ใต้ดินขาด ต้องดึงมันขึ้นมาทั้งส่วน หญ้าหนอนถั่งเช่าจะมีความยาวแตกต่างกันไป ถ้ามันยาวสมบูรณ์ดีก็จะได้ราคาดี
ต่าซือ เล่าต่อว่า "ก่อนที่เราจะรวมเข้ากับจีน ชาวทิเบตก็เก็บและกินหญ้าหนอนถั่งเช่ามานานแล้ว ก่อนที่จะมีโรงพยาบาลหรือคลีนิคด้วยซ้ำ ตอนเราป่วยเรากินมันแล้วก็จะหาย สามารถเอามันไปทำเป็นซุปไก่หรือหมู บางคนก็เอาไปแช่เหล้าก่อนที่จะดื่มเข้าไป เป็นเครื่องดื่มก็ได้ เป็นอาหารก็ดี
หลายปีมานี้การเก็บหญ้าหนอนถั่งเช่ากลายเป็นรายได้หลักที่ทำให้ชาวทิเบตหลายครอบครัวตั้งเนื้อตั้งตัวได้ แต่เรื่องน่าอัสจรรย์เริ่มต้นที่ใต้ดิน โดยทั่วไปสิ่งมีชีวิตชนิดพิเศษนี้เป็นผลลัพธ์ของกระบวนการทางชีวภาพที่ไม่ธรรมดาใต้พื้นดิน มันคือหนอนซึ่งอาศัยอยู่ใต้พื้นดินไม่กี่เซ็นติเมตร มันขุดอุโมงค์ใต้ดินและผ่านพัฒนาการสิบขั้นตอนกว่าจะกลายเป็นตัวเต็มวัย
ที่มหาวิทยาลัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งฮ่องกง ศาสตราจารย์คาร์ล ทิมและทีมนักชีววิทยาใช้เวลาหลายปีเพื่อศึกษาเกี่ยวกับถั่งเช่าที่เป็นส่วนผสมระหว่างแมลงกับเห็ด มันสร้างความตื่นตะลึงให้กับวงการวิทยาศาสตร์
"โดยทั่วไปแล้วถั่งเช่ามีสองส่วนส่วนที่เป็นเห็ดราและส่วนที่เป็นหนอนแมลง ถั่งเช่านี้คือเห็ดชนิดหนึ่งที่เป็นเชื้อราและเติบโตจากตัวหนอนแมลงที่มีชื่อในภาษาละตินว่า เฮเพียลัส อาร์มอริคานัส (Hepialus Armoricanus) และตัวหนอนแมลงชนิดนี้ในฤดูหนาวมันจะเติบโตอยู่ในดินใต้ภูเขาหิมะ ในขณะเดียวกันก็จะมีสปอร์ที่มีลักษณะการแพร่กระจายในแบบของเห็ดได้ ตัวหนอนนี้อยู่ใต้ภูเขาน้ำแข็ง เมื่อน้ำแข็งเริ่มละลาย สปอร์ของเห็ดนี้จะพัดไปกับน้ำแข็งที่ละลายแล้วตกค้างอยู่ในพิ้นดิน จากนั้นเมื่อตัวหนอนนี้ก็จะกินสปอร์เข้าไป เมื่อฤดูร้อนใกล้เข้ามา ตัวหนอนตัวใดที่อ่อนแอ สปอร์ก็จะงอกออกมาทางหัว งอกออกจากปากของมัน เห็ดราเหล่านี้ต้องการแสงอาทิตย์มันจึงงอกขึ้นสู่พื้นดินและดูเหมือนต้นหญ้า เราจึงเรียกสิ่งนี้ว่าหญ้าหนอน หรือฤดูหนาวเป็นหนอนฤดูร้อนเป็นหญ้า" ศาสตราจารย์คาร์ล อธิบายถึงกระบวนการเกิดหญ้าหนอนถั่งเช่า
ถึงแม้จะเรียกว่าหญ้าหนอน แต่มันไม่ใช่หญ้า มันเป็นเชื้อราที่เติบโตภายในตัวดักแด้และก็ฆ่ามันตายด้วย ดักแด้เป็นตัวอ่อนของผีเสื้อในตระกูลเฮเพียลิแด (Hepialidae) โดยในระหว่างพัฒนาการเติบโตดักแด้ค่อยๆ ถูกเห็ดเกาะกินและแห้งตายไปในที่สุดจากนั้นเห็ดก็พัฒนาการต่อไปโดยใช้เนื้อเยื่อดักแด้ที่ตายเป็นอาหารและเติบโตขึ้นมา การเติบโตจากดักแด้เป็นเห็ดนี้เป็นที่มาของการขุดทองที่แพร่กระจายทั่วทิเบตในขณะนี้
