นิทานธรรมชาดก เรื่อง คุณและโทษของผู้นำที่ดีและไม่ดี
เมื่อครั้งก่อนโน้น พระโพธิสัตว์เจ้าได้เกิดในตระกูลพราหมณ์เวลาเติบโตแล้วก็ได้ศึกษาวิชาศิลปะทั้งปวง ต่อมาภายหลังก็ได้ออกไปบวชเป็นฤาษี ได้ทำให้เกิดอภิญญาสมาบัติ มีรากไม้ผลไม้ในป่าเป็นอาหาร อาศัยอยู่ในส่วนหนึ่งแห่งป่าหิมพานต์ ซึ่งเป็นสถานที่น่ารื่นรมย์ฯ ในคราวนั้น พระเจ้ากรุงพาราณสี ได้ทรงระแวงในความไม่ดีของพระองค์ว่าจะมีผู้ใดกล่าวถึงความไม่ดีของเราหรือไม่ เมื่อทรงพิจารณาไปก็ไม่เห็นคนภายในหรือภายนอก หรือในพระนคร นอกพระนคร จะกล่าวติเตียนพระองค์อย่างไร จึงได้ทรงเที่ยวไปตามบ้านนอกหัวเมือง โดยปลอมพระองค์ไปเพื่อใคร่ทราบว่าที่บ้านนอกหัวเมืองจะเป็นอย่างไรฯเมื่อท่านไท้ไม่ทรงเห็นผู้ใดว่ากล่าวติเตียนพระองค์ มีแต่ได้ยินผู้สรรเสริญพระองค์จึงทรงดำริว่า ในส่วนหนึ่งๆแห่งป่าหิมพานต์จะเป็นอย่างไร จึงได้เสด็จเที่ยวไปตามป่าได้ไปถึงอาศรมของพระโพธิสัตว์ ทรงนมัสกาแล้วก็ประทับนั่งฯ ครั้งนั้นพระโพธิสัตว์ได้นำผลต้นนิโครธที่สุกมาจากป่ามาฉันผลต้นนิโครธ คือผลต้นไทร ที่เรียกย่อๆ ว่าลูกไทรนั้น ล้วนแต่มีรสหวานอร่อย คล้ายกับประสมน้ำตาลกรวด พระโพธิสัตว์เจ้าได้เชิญให้พระราชาเสวยโดยไม่ทราบว่าเป็นพระราชา เพียงแต่เข้าใจว่าเป็นผู้มีบุญมากคนหนึ่งเท่านั้น คำเชิญนั้นว่า ท่านผู้มีบุญมาก ขอท่านจงกินลูกไทรสุกนี้แล้วดื่มน้ำนี้
พระราชาก็ทรงทำตามแล้วตรัสถามพระโพธิสัตว์ว่า ข้าแต่พระผู้เป็นเจ้า เพราะเหตุใดลูกไทรสุกนี้จึงมีรสหวานยิ่งนัก พระโพธสัตว์เจ้าตรัสว่าดูก่อนท่านผู้มีบุญมาก เพราะพระราชาได้เสวยราชย์โดยชอบธรรม ลูกไทรนี้จึงมีรสหวานยิ่งนัก พระราชาจึงตรัสถามว่า ถ้าอย่างนั้นในคราวใดพระราชาไม่ทรงตั้งอยู่ในธรรม ในคราวนั้นลูกไทรก็ไม่หวานอย่างนั้นหรือ ทูลตอบว่าอย่างนั้นท่านผู้มีบุญมาก เมื่อพระราชาทั้งหลายไม่ตั้งอยู่ในธรรม แม้แต่น้ำนม น้ำผึ้ง น้ำอ้อยเป็นต้น ตลอดถึงลูกไม้หัวมันในป่าก็ไม่หวาน ไม่มีรสโอชา
ไม่ใช่แต่เพียงเท่านั้น แว่นแคว้นบ้านเมืองทั้งสิ้นก็ไม่โอชะ เผ็นเกมือนมีแต่กาก เมื่อพระราชาตรัสตอบว่า เห็นจะจริง แต่ไม่ทรงให้ทราบว่าพระองค์เป็นพระราชา ได้ทรงอำลาพระโพธิสัตว์กลับไปสู่กรุงพาราณสี แล้วทรงดำริว่า เราจะทดลองซึ่งคำพูดของฤาษีนั้นดู แล้วจึงเสวยราชย์โดยไม่ชอบธรรม อยู่มาไม่นานก็ได้เสด็จไปหาฤาษีอีก เพื่อจะทรงทราบว่าจะเป็นอย่างไร ฤาษีก็ได้ต้อนรับด้วยลูกไทรสุกอีก คราวนี้ลูกไทรสุกนั้นมีรสขม พระราชาจึงถ่มทิ้งเสีย แล้วตรัสว่า ขมพระผู้เป็นเจ้า ฤาษีจึงว่า ดูก่อนท่านผู้มีบุญมาก พระราชาจักไม่ตั้งอยู่ในธรรมเป็นแน่ เพราะในเวลาที่พระราชาทั้งหลายไม่ตั้งอยู่ในธรรม สิ่งทั้งปวงมีผลไม้น้อยใหญ่เป็นต้นในป่าก็หารสก็หาโอชะมิได้ ว่าดังนี้แล้วก็ได้กล่าวขึ้น ดังที่ได้ยกขึ้นแปล และอธิบายไว้แล้วข้างต้นนั้นฯ
